مالیات، عنوانی که برای خیلی از افراد بار منفی دارد. عنوانی که تداعی گر پول اضافه ایست که حکومت ها به زور از دسترنج مردم میگیرن. اما جالب است بدانید اخذ مالیات تاریخچه بسیار طولانی دارد و تقریبا پس از شروع تمدن بشریت مالیات همواره به عنوان منبع اصلی تامین مالی حکومت ها شناخته شده است. در ایران هم مالیات دارای پیشینه بسیار طولانی است به طوریکه می توان گفت ایران یکی از پایه گذاران نظام مالیاتی بشریت می باشد. به عنوان تیم تحریریه شرکت حسابداری تهران و شرکا در این مقاله سعی خواهیم کرد نگاهی به مالیات های مستقیم بندازیم، تفاوت های آن با مالیات های غیرمستقیم را بیان کنیم و در رابطه با قانون مالیات های مستقیم صحبت کنیم.
تاریخچه مالیات در ایران
در 500 سال قبل از میلاد، داریوش اول یک سیستم مالیاتی سازمان یافته و پایدار را در داخل امپراتوری ایران پیاده کرد. این سیستم به طور خاص برای مطابقت با ویژگی‌های منحصربه‌فرد هر ساتراپی طراحی شده بود که به مناطقی اشاره دارد که توسط یک ساتراپ یا فرماندار استان اداره می‌شوند. تعداد ساتراپی ها در امپراتوری بین 20 تا 30 در زمان های مختلف متفاوت بود و هر ساتراپی بر اساس بهره وری درک شده آن ارزیابی می شد.
مسئولیت وصول مبلغ مالیات تعیین شده و ارسال آن به خزانه بر عهده ساتراپ بود. با این حال، قبل از انجام این کار، ساتراپ اجازه داشت هزینه های خود را کسر کند. این ترتیب، فرصت کافی را برای ساتراپ فراهم کرد تا با تصمیم گیری در مورد چگونگی و از چه کسی بودجه مورد نیاز را در استان خود تأمین کند و از این وضعیت بهره برداری کند و از نظر مالی سود ببرد.
مقادیر مالیاتی که از هر ساتراپی درخواست می شد، دید ارزشمندی در مورد پتانسیل اقتصادی آنها ارائه می کرد. به عنوان مثال، بابل، که به دلیل طیف متنوعی از کالاها شناخته شده است، بالاترین میزان مالیات را به خود اختصاص داد. این شامل 1000 استعداد نقره و تامین غذای چهار ماهه برای ارتش بود. هند که به دلیل فراوانی طلا مشهور بود، باید گرد طلا را به ارزشی معادل 4680 تالانت نقره فراهم کند. مصر که به خاطر ثروت کشاورزی خود مشهور بود، به عنوان انبار غله امپراتوری ایران (و بعداً امپراتوری روم) تعیین شد و موظف شد 120000 پیمانه غله به اضافه 700 تالانت نقره عرضه کند.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که این نظام مالیاتی منحصراً بر ساتراپی ها با در نظر گرفتن عواملی مانند مالکیت زمین، ظرفیت تولید و میزان خراج آنها اعمال می شد.
تاریخچه قانون مالیات های مستقیم
قانون مالیات های مستقیم در سال ۱۳۴۵ تصویب شده است. پیش از انقلاب اسلامی سال ۱۳۵۷، ایران سیستم مالیاتی داشت که بیشتر تحت تأثیر مدل‌های غربی بود. مالیات های مستقیم بر افراد و شرکت‌ها، از جمله مالیات درآمد، مالیات شرکت‌ها و مالیات املاک، اعمال می‌شد. نرخ مالیات در اکثر موارد معتدل بود و مدیریت مالیات نسبتاً متمرکز انجام می‌شد. پس از انقلاب اسلامی در ایران، تغییرات اساسی در سیستم مالیاتی رخ داد. این تغییرات بر اساس اصول اسلامی و اهداف اقتصادی و اجتماعی دولت اسلامی بودند. در زیر، به برخی از تغییرات اصلی در سیستم مالیاتی ایران پس از انقلاب اشاره خواهم کرد:
مالیات درآمد: در دوره پس از انقلاب، سیستم مالیات درآمد تجدید نظر شد. نرخ‌های مالیاتی تغییر کردند و همچنین معافیت‌ها و استثنائات مرتبط با درآمد در برخی موارد تغییر کردند. همچنین، اصول اسلامی مانند اعمال حدود مجازاتی برای تخلفات مالیاتی و تأکید بر توزیع عادلانه ثروت در سیستم مالیاتی تأکید شد.
مالیات شرکت‌ها: در سیستم مالیاتی پس از انقلاب، تغییرات قابل توجهی در مالیات شرکت‌ها اتفاق افتاد. نرخ مالیاتی برای شرکت‌ها تغییر کرد و به منظور تشویق سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی، تخفیف‌ها و تسهیلات مالیاتی ویژه‌ای برای برخی صنایع و فعالیت‌های اقتصادی ارائه شد.
مالیات املاک: قبل از انقلاب، مالیات املاک به عنوان یکی از مالیات های مستقیم در ایران وجود داشت. پس از انقلاب، سیستم مالیات املاک اصلاح شد و نرخ‌ها و معافیت‌ها موجود در این زمینه تغییر کردند. همچنین، اصول اسلامی مانند توجه به اصول عدالت و توزیع مالیات املاک برای کاهش تفاوت‌های اقتصادی تأکید شد.
مالیات برانتقالات اموال: برخی مالیاتهای جدید نیز پس از انقلاب ایجاد شدند. به عنوان مثال، مالیات برانتقالات اموال معروف به “مالیات حق ارث” که از اموال و میراثهای وراثتی دریافت میشود، در دوره پس از انقلاب تأسیس شد.
تفاوت مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم
مالیات های مستقیم مالیات‌هایی هستند که مستقیماً بر افراد یا نهادها تحمیل می‌شوند و مستقیماً به دولت پرداخت می‌شوند. این مالیات ها معمولاً بر اساس درآمد یا ثروت مالیات دهندگان است. بار مالیات های مستقیم را نمی توان به دیگری منتقل کرد. نمونه هایی از مالیات های مستقیم شامل مالیات بر درآمد، مالیات شرکت ها، مالیات بر دارایی و مالیات بر ثروت است.
از سوی دیگر، مالیاتهای غیرمستقیم، مالیات‌هایی هستند که بر کالاها و خدمات وضع می‌شوند و می‌توانند بار را از پرداخت کننده اصلی به شخص دیگری منتقل کنند. مالیات های غیرمستقیم معمولاً در قیمت کالا یا خدمات لحاظ می شود و مصرف کنندگان در نهایت هزینه این مالیات ها را متحمل می شوند. نمونه هایی از مالیات های غیرمستقیم عبارتند از: مالیات بر فروش، مالیات بر ارزش افزوده (VAT)، مالیات غیر مستقیم، عوارض گمرکی و تعرفه ها.
در اینجا چند تفاوت اساسی بین مالیات های مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد:
شخص وقوع: مالیات های مستقیم بر عهده شخص یا نهادی است که بر آنها تحمیل می شود، در حالی که مالیات های غیرمستقیم می توانند به دیگران مانند مصرف کنندگان منتقل شوند.
جمع آوری: مالیات های مستقیم مستقیماً توسط دولت از مالیات دهندگان دریافت می شود، در حالی که مالیات های غیرمستقیم توسط واسطه ها مانند مشاغل وصول می شود و سپس به دولت واریز می شود.
پیشرفت: مالیات های مستقیم اغلب تصاعدی هستند، به این معنی که با افزایش درآمد یا ثروت مالیات دهندگان، نرخ مالیات افزایش می یابد. از سوی دیگر، مالیاتهای غیرمستقیم معمولاً برعکس هستند، زیرا تمایل دارند تأثیر بیشتری بر افراد کم‌درآمدی بگذارند که نسبت بیشتری از درآمد خود را صرف کالاها و خدمات می‌کنند.
اداره: مالیات های مستقیم افراد یا نهادها را ملزم می کند که اظهارنامه مالیاتی ارائه کنند و اطلاعات دقیقی در مورد درآمد یا دارایی های خود ارائه دهند. مالیات های غیرمستقیم عموماً ساده تر هستند زیرا در محل فروش جمع آوری می شوند.
هر دو مالیات مستقیم و غیرمستقیم نقش مهمی در ایجاد درآمد برای دولت ها و تامین مالی هزینه های عمومی دارند. ترکیب خاص مالیات های مستقیم و غیرمستقیم در سیستم مالیاتی یک کشور به عوامل مختلفی از جمله ملاحظات اجتماعی و اقتصادی، سیاست های دولت و اهداف کارایی مالیاتی بستگی دارد.
برخی از مهمترین ماده های قانون مالیات های مستقیم
ماده 86 قانون مالیات های مستقیم
این ماده درباره مالیات پرداخت حقوق می پردازد. طبق این ماده پرداخت‌کنندگان حقوق در هنگام هر پرداخت یا تخصیص آن موظفند مالیات متعلق را طبق مقررات ماده (85) این قانون محاسبه و سپس کسر کنند و تا پایان ماه بعد ضمن تسلیم فهرستی متضمن نام و نشانی دریافت‌کنندگان حقوق و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت و در ماه‌های بعد فقط تغییرات را اعمال کنند.
تبصره 1(الحاقی 27/04/1396): در مورد پرداخت‌هایی که از طرف غیر از پرداخت‌کننده اصلی حقوق به اشخاص حقیقی به عمل می‌آید، پرداخت‌کنندگان این وجوه مکلفند در زمان هرگونه پرداخت، مالیات متعلقه را با رعایت معافیت‌های قانونی مربوط به حقوق به جز معافیت موضوع ماده 84 این قانون به نرخ مقطوع 10 درصد محاسبه کسر و حداکثر تا پایان ماه بعد با صورتی حاوی نام و نشانی دریافت‌کنندگان و میزان آن به اداره امور مالیاتی محل پرداخت کنند و در صورت تخلف مسئول پرداخت مالیات و جریمه‌های متعلق خواهند بود.
ماده 100 قانون مالیات های مستقیم
یکی از ماده هایی که احتمالا زیاد آن را شنیده اید ماده 100 می باشد. طبق ماده 100 قانون مالیاتهای مستقیم مودیان موضوع این فصل این قانون مکلف اند اظهارنامه مالیاتی مربوط به فعالیت‌های شغلی خود را در یک سال مالیاتی برای هر واحد شغلی یا برای هر محل جداگانه طبق نمونه‌ای که هر ساله توسط سازمان امور مالیاتی کشور ارائه خواهد شد تنظیم و تا آخر خرداد ماه سال بعد به اداره امور مالیاتی تسلیم و مالیات متعلق را به نرخ مذکور در ماده (۱۳۱) این قانون پرداخت نمایند.
تبصره: سازمان امور مالیاتی کشور میتواند برخی از مشاغل یا گروههایی از آنان را که میزان فروش کالا و خدمات سالانه آنها حداکثر ده برابر معافیت موضوع ماده(۸۴) این قانون باشد از انجام بخشی از تکالیف از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف کند و مالیات مودیان مذکور را به‌صورت مقطوع تعیین و وصول نماید. حکم این تبصره مانع از رسیدگی به اظهارنامه‌های مالیاتی تسلیم شده در موعد مقرر نخواهد بود.
ماده 105 قانون مالیات های مستقیم
این ماده به نرخ مالیات اشخاص حقوقی می پردازد.طبق این ماده جمع درآمد شرکت‌ها و درآمد ناشی از فعالیت‌های انتفاعی سایر اشخاص حقوقی که از منابع مختلف در ایران یا خارج از ایران تحصیل میشود، پس از وضع زیان‌های حاصل از منابع غیرمعاف و کسر معافیت‌های مقرر به استثنای مواردی که طبق مقررات این قانون دارای نرخ جداگانه‌ای میباشد، مشمول مالیات به نرخ بیست و پنج درصد (۲۵%) خواهند بود.
این ماده دارای 7 تبصره می باشد که تبصره 7 آن به موجب بند (۲۵) ماده واحده قانون اصلاح قانون مالیاتهای مستقیم مصوب ۳۱/۰۴/۱۳۹۴ مجلس شورای اسلامی الحاق شده است. طبق این تبصره به ازای هر ده درصد (۱۰%) افزایش درآمد ابرازی مشمول مالیات اشخاص موضوع این ماده نسبت به درآمد ابرازی مشمول مالیات سال گذشته آنها، یک واحد درصد و حداکثر تا پنج واحد درصد از نرخ‌های مذکور کاسته میشود. شرط برخورداری از این تخفیف تسویه بدهی مالیاتی سال قبل و ارائه اظهارنامه مالیاتی مربوط به سال جاری در مهلت اعلام شده از سوی سازمان امور مالیاتی است.
ماده 131 قانون مالیات های مستقیم
ماده 131 قانون مالیات های مستقیم، برای محاسبه مالیات بر عملکرد اشخاص حقیقی، درآمد اجاره املاک اشخاص حقیقی و درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی استفاده می شود. برخلاف نرخ مالیات اشخاص حقوق که نرخ ثابت (25%) می باشد نرخ مالیات اشخاص حقوقی بصورت پلکانی می باشد.
سقف معافیت مالیاتی سالانه موضوع ماده (۸۴) قانون مالیاتهای مستقیم اصلاحی ۳۱/۴/۱۳۹۴ درسال ۱۴۰۲ مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون ریال تعیین شده است .
- نسبت به مازاد یک میلیارد و دویست میلیون ریال (۱،۲۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا سه میلیارد و دویست و چهارده میلیون ریال ( ۳،۲۱۴،۰۰۰،۰۰۰ ریال) ، ده درصد.
- نسبت به مازاد سه میلیارد و دویست و چهارده میلیون ریال (۳،۲۱۴،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا پنج میلیارد و سیصدو پنجاه و هفت میلیون ریال (۵،۳۵۷،۰۰۰،۰۰۰ ریال) ، پانزده درصد.
- نسبت به پنج میلیارد و سیصدو پنجاه و هفت میلیون ریال (۵،۳۵۷،۰۰۰،۰۰۰ ریال) تا هفت میلیاردو پانصد میلیون ریال (۷،۵۰۰،۰۰۰،۰۰۰ریال) ، بیست درصد.
- نسبت به مازاد هفت میلیاردو پانصد میلیون ریال (۷،۵۰۰،۰۰۰،۰۰۰ ریال)، به بالا سی درصد .
ماده 169 قانون مالیات های مستقیم
ماده 169 قانون مالیاتهای مستقیم اشاره به الزامات ارائه صورت معاملات فصلی و هچنین جرائم مرتبط با آن می کند.
ماده169- اشخاص حقوقی و صاحبان مشاغل موضوع این قانون که حسب اعلام سازمان امور مالیاتی کشور موظف به ثبت‌نام در نظام مالیاتی می‌شوند، مکلفند برای انجام معاملات خود صورتحساب صادر و شماره اقتصادی خود و طرف معامله را در صورتحساب‌ها، قراردادها و سایر اسناد مشابه درج و فهرست معاملات خود را به سازمان مذکور ارائه کنند.
عدم صدور صورتحساب یا عدم درج شماره اقتصادی خود و طرف معامله یا استفاده از شماره اقتصادی خود برای دیگران و یا استفاده از شماره اقتصادی دیگران برای معاملات خود، حسب مورد مشمول جریمه‌ای معادل دودرصد (2%) مبلغ مورد معامله میشود. همچنین عدم ارائه فهرست معاملات انجام شده به سازمان امور مالیاتی کشور از طریق روشهایی که تعیین میشود مشمول جریمه‌ای معادل یک‌درصد (1%) معاملاتی که فهرست آنها ارائه نشده است، میباشد.
ماده 192 قانون مالیات های مستقیم
موضوع مهم این ماده جریمه عدم ارسال اظهارنامه عملکرد یک کسب و کار در موعد مقرر می باشد. بر طبق این ماده چنانچه اشخاص حقوق و یا صاحبان مشاغل نسبت به ارسال اظهارنامه عملکرد در موعد مقرر اقدام نکنند مشول 30% از مالیات متعلق جریمه “غیر قابل بخشش” می شوند. این رقم برای سایر مودیان 10% می باشد. لازم به ذکر است حکم این ماده در مورد درآمدهای کتمان‌شده در اظهارنامه‌های تسلیمی و یا هزینه‌های غیرواقعی نیز جاری است.
ماده 193 قانون مالیاتهای مستقیم
این ماده در رابطه با جریمه عدم تسلیم تکالیف مالیاتی کسب و کار از قبیل ترازنامه‌ها و حساب سود و زیان‌های دفتری و یا دفاتر مربوطه حسابرسی به مراجع مربوطه از جمله سازمان امور مالیاتی توضیح میدهد.بر اساس این ماده در صورت عدم تسلیم ترازنامه‌ها و حساب سود و زیان‌های دفتری و یا دفاتر مربوطه حسابرسی، مودی مشمول جریمه‌ای معادل 20% مالیات برای هر یک از موارد مذکور متعلق خواهند بود. همچنین بر اساس تبصره این ماده عدم تسلیم اظهارنامه و ترازنامه و حساب سود و زیان در دوره معافیت موجب عدم بهره و استفاده از معافیت مقرر در سال مربوطه خواهد شد.
ماده 238 قانون مالیاتهای مستقیم
ماده 238 در رابطه با حق و حقوق مودی نسبت به اعتراض به مالیات تشخیصی توسط سازمان امور مالیاتی می باشد. طبق این ماده مودی می تواند ظرف مهلت 30 روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیات شخصا و یا به وسیله وکیل تام الاختیار نسبت به آن اعتراض و با ارائه اسناد و مدارک تقاضای رسیدگی مجدد نماید. مسئولین مربوطه که از طرف سازمان امور مالیاتی تعیین می شوند موظفند ظرف مهلت 45 روز پس از ثبت درخواست مودی به موضوع رسیدگی کنند. چنانچه اسناد و مدارک مودی مکتفی باشد مالیات تشخیصی تعدیل شده و در غیر اینصورت کارشناس مالیاتی نسبت به رد اعتراض با ذکر دلایل اقدام میکند. اگر مودی نسبت به نظر کارشناس مالیاتی در این مرحله اعتراضی نداشته باشد برگ تشخیص قطعی شده و در غیر اینصورت می تواند پرونده را جهت رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی ارجاع دهد.
ماده 251 مکرر – قانون مالیاتهای مستقیم
این ماده نیز نسبت به حقوق مودی در اعتراض به مالیات تشخیصی میباشد. اگر چه طبق این ماده مودی می تواند نسبت به برگ مالیات قطعی نیز اعتراض کند. در مورد مالیاتهای قطعی موضوع این قانون و مالیاتهای غیرمستقیم که در مرجع دیگری قابل اعتراض و طرح نباشد و به ادعای غیرعادلانه بودن مالیات مستنداً به مدارک و دلایل کافی از طرف مؤدی شکایت و تقاضای تجدید رسیدگی شود وزیر امور اقتصادی و دارایی میتواند پرونده امر را به هیأتی مرکب از سه نفر به انتخاب خود جهت رسیدگی ارجاع نماید. که رأی این هیأت به اکثریت آراء قطعی و لازم‌الاجرا میباشد.
در صورتی که قوانین مالیاتی و موارد مرتبط به آنها نیاز به مشاوره رایگان دارید، شرکت حسابداری مشاورین تهران و شرکا میتواند در این زمینه به شما کمک کند. کارشناسان موسسه مالیاتی و موسسه حسابداری مشاورین تهران و شرکا با ارائه خدمات حسابداری، خدمات حسابداری مالیاتی و خدمات مدیریت مالی برای مجموعه‌های مختلف، در تلاش هستند، مشکلات مالی/مالیاتی شرکت‌ها را به حداقل برسانند.
