استانداردهای حسابداری ایران

علم حسابداری همانند اکثر علوم دارایی قواعد و اصول مختص به خود می باشد که به آن استاندارد حسابداری گفته می شود. این استانداردها اصول مهم حسابداری را مشخص کرده تا حسابداران بر اساس آن نسبت به ثبت و تهیه گزارشات مالی اقدام نمایند. به کمک این استانداردهای حسابداری، حسابداران و کلیه فعالین مالی گزارشات خود را آماده کرده و چنانچه فرآیند ثبت و گزارش گیری مغایر با این استانداردها باشد، گزارش رد و مورد تایید نمی باشد. به کمک این قوانین کلیه حسابداران و حسابرسان گزارشات خود را به زبان واحدی ارائه می دهند که این امر به کلیه ذینفعان این گزارشات از قبیل مدیران کسب و کار، سرمایه گذاران و ارگانها به مانند سازمان امور مالیاتی و یا بانک ها کمک می کند تا درک واحدی واحدی از گزارشات مالی داشته و نسبت به تجزیه و تحلیل آنها اقدام نمایند.

تاریخچه استاندارد حسابداری

قبل از تدوین استانداردهای حسابداری، هر شرکت رویکرد خاص خود را برای تهیه و گزارش اطلاعات داشت. که این امر برای یک شرکت حسابداری و موسسه مالیاتی چالشی بزرگ به حساب می آمد.
در دهه 1930، پس از سقوط بازار سهام، مؤسسه حسابداران آمریکا، با مشارکت بورس نیویورک (NYSE)، کمیته رویه حسابداری (CAP) را تشکیل داد که در آن زمان پنج اصل کلی حسابداری را توصیه کرد. اگر چه جهت بهبود شیوه های حسابداری، کمیته یک اصل دیگر به آن اضافه کرد.
از سالهای 1973 تا 2000؛کلیه استانداردهای بین المللی توسط کمیته استانداردهای بین المللی IASC و طبق توافق مابین کشورهای آمریکا، آلمان، استرالیا، کانادا، فرانسه، ژاپن، مکزیک، هلند، بریتانیا و ایرلند شکل گرفته بود وضع می شدند که به عنوان استانداردهای بین المللی حسابداری IAS نامیده می شدند. پس از حدود 25 سالIASC نتیجه گرفت که جهت تداوم فعالیت خود به شکل موثرتر می بایست راه حلی پیدا کند که سبب هم افزایی بیشتر بین استانداردهای حسابداری ملی هر کشور و استانداردهای حسابداری بین المللی شود. از همین روی از سال 2001 به بعد وظیفه قانون گذاری به سازمان جدیدی به نام IASB واگذار گردید که قوانین خود را تحت نام استانداردهای بین المللی گزارشگری مالی IFRS یا همان نامید.

در ایران کمیته تدوین استانداردهای حسابداری که زیر نظر سازمان حسابرسی کل کشور می باشد، مسئول تهیه و تصویب استانداردهای حسابداری می باشد. در اواخر دهه شصت سازمان حسابداری ایران شکل گرفت و از آن زمان تا کنون، معیارهای تهیه گزارش مالی و استانداردهای حسابداری ایران توسط این سازمان به‌ همراه کمیته‌های تحت نظرش، تعیین می‌شوند.

اهداف استانداردهای حسابداری چیست؟

هدف از داشتن استاندارد حسابداری ایجاد مجموعه ای مشترک از قوانین و دستورالعمل هایی است که بر تهیه، ارائه و افشای اطلاعات مالی در صورت های مالی حاکم است. این استانداردها چندین هدف مهم را دنبال می کنند:

1. سازگاری و قابل مقایسه بودن: استانداردهای حسابداری سازگاری در نحوه ثبت، اندازه گیری و ارائه اطلاعات مالی را تضمین می کند. آنها زبان مشترکی را برای کسب و کارها و ذینفعان برای درک و مقایسه صورت های مالی واحدهای مختلف فراهم می کنند.
2. شفافیت و افشا: استانداردهای حسابداری با الزام واحدهای تجاری به افشای اطلاعات مرتبط در مورد وضعیت مالی، عملکرد و جریان های نقدی خود، شفافیت را ارتقا می دهند. این تضمین می کند که استفاده کنندگان صورت های مالی به اطلاعات دقیق و کامل برای تصمیم گیری آگاهانه دسترسی دارند. افشاهای استاندارد شده به ذینفعان کمک می کند سلامت مالی، خطرات و چشم اندازهای یک واحد تجاری را درک کنند.
3. اطمینان و اعتماد سرمایه گذار: داشتن استانداردهای حسابداری باعث افزایش اعتماد سرمایه گذاران به گزارشگری مالی می شود. هنگامی که صورتهای مالی مطابق با استانداردهای حسابداری شناخته شده تهیه می شود، این اطمینان را ایجاد می کند که اطلاعات قابل اتکا، قابل مقایسه و با استفاده از اصول تعیین شده تهیه شده است. این امر باعث تقویت اعتماد بین سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذینفعان می شود و تخصیص سرمایه و تصمیمات سرمایه گذاری را تسهیل می کند.
4. انطباق با مقررات و پاسخگویی: استانداردهای حسابداری اغلب جنبه نظارتی دارند، زیرا توسط نهادهای نظارتی یا سازمان های تنظیم کننده استاندارد تصویب و اجرا می شوند. انطباق با استانداردهای حسابداری تضمین می کند که واحدها الزامات قانونی و مقرراتی را برآورده می کنند، مسئولیت پاسخگویی را ارتقا می دهند و از روش های متقلبانه جلوگیری می کنند.
5. تسهیل در تصمیم گیری اقتصادی: استانداردهای حسابداری اطلاعاتی را ارائه می دهند که برای تصمیم گیری اقتصادی بسیار مهم است. آنها سرمایه گذاران، اعتباردهندگان و سایر ذینفعان را قادر می سازند تا عملکرد مالی، نقدینگی، پرداخت بدهی و سودآوری یک واحد تجاری را ارزیابی کنند. این اطلاعات به ذینفعان کمک می کند تا ریسک ها و بازده های مرتبط با سرمایه گذاری ها را ارزیابی کنند.

به طور کلی، هدف استاندارد حسابداری ایران افزایش کیفیت، سازگاری و قابلیت مقایسه اطلاعات مالی است. آنها با ایجاد یک چارچوب مشترک، شفافیت را بهبود می بخشند، تصمیم گیری را تسهیل می کنند و اعتماد و اطمینان را در گزارشگری مالی ارتقا می دهند. استانداردهای حسابداری معمولاً توسط نهادهای تنظیم استاندارد شناخته شده در سطح ملی یا بین المللی برای انطباق با رویه های تجاری در حال تحول، شرایط اقتصادی و نیازهای کاربران، توسعه و به روز می شوند.

انواع استاندارد حسابداری ایران

بطور خلاصه، در ایران انواع مختلفی از استاندارد حسابداری وجود دارند. در ادامه به صورت خلاصه توضیح داده می‌شوند:

استانداردهای حسابداری مالی (Financial Accounting Standards)

این استانداردها برای تهیه و ارائه صورت‌های مالی جهت استفاده عمومی، از جمله سهامداران، اعتباردهندگان، و مراجع قانونی تعیین می‌شوند.

استاندارد حسابداری صنعتی (Industrial Accounting Standards)

این استانداردها برای صنایع خاص و بخش‌های خاص اقتصادی تعیین می‌شوند. مثالی از این استانداردها استاندارد حسابداری صنعت نفت و گاز است که برای شرکت‌ها و سازمان‌های فعال در صنعت نفت و گاز قابل استفاده است.

استانداردهای حسابداری تخصصی (Specialized Accounting Standards)

این استانداردها برای بخش‌های خاصی از اقتصاد مانند بانکداری، بیمه، سرمایه‌گذاری و سایر حوزه‌های تخصصی تعیین می‌شوند. به عنوان مثال، استاندارد حسابداری تخصصی درباره حسابداری بانک‌ها که برای بانک‌ها و مؤسسات مالی قابل استفاده است.

استانداردهای حسابداری عمومی (General Accounting Standards)

این استانداردها برای موارد عمومی و کلی حسابداری تعیین می‌شوند. آنها مبتنی بر قوانین و دستورالعمل‌های حسابداری عمومی هستند و به سایر استانداردها به عنوان مبنا خدمت می‌کنند.

استانداردهای حسابداری مالیاتی (Tax Accounting Standards)

این استانداردها برای محاسبه مالیات بر اساس دستورالعمل‌های مالیاتی تعیین می‌شوند و معمولاً توسط اداره مالیات و سازمان‌های مربوطه قبول می‌شوند.

نحوه تدوین استانداردهای حسابداری

در ایران، تدوین استانداردهای حسابداری توسط سازمان حسابرسی و حسابداری (سازمان حسابرسی) انجام می‌شود. روند تدوین استانداردهای حسابداری در ایران به طور کلی به شرح زیر است:

• تعیین نیازها و موضوعات: در ابتدا، سازمان حسابرسی نیازها و موضوعاتی که باید در استانداردهای حسابداری مورد بررسی قرار گیرند، تعیین می‌کند. این نیازها ممکن است بر اساس تغییرات قوانین مالیاتی، تغییرات در روش‌های حسابداری بین‌المللی، و نیازهای داخلی کشور برای بهبود حسابداری و گزارشگری مالی مشترک باشند.
• تشکیل کمیته‌های تخصصی: سازمان حسابرسی، کمیته‌های تخصصی را با حضور اعضایی از متخصصان حسابداری، حسابرسان، نمایندگان بخش خصوصی و دولتی و دیگر نهادهای مرتبط تشکیل می‌دهد. این کمیته‌ها مسئول تدوین پیشنهادهای استانداردهای حسابداری هستند.
• تدوین پیشنهادها: کمیته‌های تخصصی با تحلیل و بررسی موضوعات مورد نظر، پیشنهادهای استانداردهای حسابداری را تدوین می‌کنند. این پیشنهادها شامل توضیحات، راهنماها، نمونه‌ها و مثال‌های عملی است که برای اجرای استانداردها کمک می‌کنند.
• مشارکت عمومی: پیشنهادهای تدوین شده توسط کمیته‌های تخصصی، در مرحله بعدی برای مشارکت عمومی ارائه می‌شوند. در این مرحله، نظرات و پیشنهادات از سازمان‌ها، انجمن‌ها، صنایع و عموم علاقمندان جمع‌آوری می‌شود.
• تصویب و انتشار: پس از بررسی نظرات عمومی و اعمال تغییرات لازم، استانداردهای حسابداری توسط سازمان حسابرسی تصویب می‌شوند. سپس به صورت رسمی انتشار می‌یابند و به عنوان استانداردهای حسابداری رسمی در ایران شناخته می‌شوند.

برخی از مهم‌ترین استانداردهای حسابداری ایران

در این قسمت به برخی از مهمترین استانداردهای حسابداری می پردازیم.

استانداری حسابداری شماره 1 – ارائه صورت های مالی

به طور کلی استاندارد 1 حسابداری مبنای ارائه صورتهای مالی را مشخص می کند. هدف از این استاندارد حصول اطمینان از قابل مقایسه بودن صورت مالی هر دوره با دوره های قبل بوده و همچنین این امکان را فراهم میکند تا با سایر واحدهای مالی قابل مقایسه و بررسی باشد. این اسناندارد حداقل الزامات در راستای تهیه صورتهای مالی را مشخص میکند.

استاندارد حسابداری شماره 3 – درآمد عملیاتی

در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻧﻈﺮی ﮔﺰارﺷﮕﺮی ﻣﺎﻟﯽ ، درآمد اﻓﺰاﯾﺶ در ﺣﻘﻮق ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ به استثنا ﻣﻮاردی ﮐـﻪ ﺑـﻪ آورده ﺻـﺎﺣﺒﺎن ﺳـﺮﻣﺎﯾﻪ ﻣﺮﺑـﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد تعریف شده است . درآﻣـﺪ شاملﻫـﺮ دو ﮔـﺮوه ” درآﻣـﺪ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ “ و ” درآﻣـﺪ ﻏﯿﺮﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ “ می شود.
درآﻣـﺪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ درآﻣﺪی اﺳﺖ ﮐـﻪ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی اﺻﻠﯽ و ﻣﺴﺘﻤﺮ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری کسب می گردد. با توجه به نوع فعالیت کسب و کار این درآمد با عناوین ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ از ﻗﺒﯿﻞ ﻓﺮوش ، ﺣﻖ اﻟﺰﺣﻤﻪ ، ﺳﻮد ﺗﻀﻤﯿﻦ ﺷﺪه ، ﺳﻮد ﺳﻬﺎم و ﺣﻖ اﻣﺘﯿﺎز ﻣﻮرد اﺷﺎره نیز ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد.
از مهمترین موارد مورد اشاره در این استاندارد موضوع تعیین زمان شناسایی درآمد عملیاتی می باشد.

استاندارد حسابداری شماره 8 – حسابداری موجودی مواد و کالا

در بسیاری از واحدهای تجاری مخصوصا صنایع تولیدی و بازرگانی موجودی مواد و کالا سهم مهمی در دارایی های یک شرکت دارد. همچنین به دلیل رابطه مستقیم موجودی مواد و کالا و بهای تمام شده، این استاندارد بر صورت سود و زیان نیز تاثیر گذار است. این استاندارد ﻧﺤﻮه ارزﺷﯿﺎﺑﯽ و اﻧﻌﮑﺎس ﻣﻮﺟﻮدی ﻣﻮاد و ﮐﺎﻻ در ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ را ﺗﺸﺮﯾﺢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و از این رو از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

استاندارد حسابداری شماره 16 – آثار تغییر در نرخ ارز

استاندارد 16 حسابداری با عنوان آثار تغییر در نرخ ارز در تاریخ 22/09/1391 جایگزین استاندارد شماره 16 قبلی با عنوان تسعیر ارز شد که از این روی الزامات آن در مورد صورتهای مالی از تاریخ 01/01/1391 و بعد از آن لازم الاجراست.
هدف این استاندارد این است که تسعیر معاملات ارزی و عملیات خارجی به نحوی انجام شود که نتایج آن عموماً با آثار تغییرات نرخ ارز بر جریان‌های وجوه نقد واحد تجاری و ارزش ویژه آن همخوانی داشته باشد تا اطمینان حاصل کند که صورت‌های مالی تصویری مطلوب از نتایج عملکرد ارائه می‌دهد.
در استاندارد 16 پیشین جهت مشخص کردن روش تسعیر ”واﺣـﺪ ﻣﺴـﺘﻘﻞ ﺧـﺎرﺟﯽ “ از ”ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﺧـﺎرﺟﯽ ﻻﯾﻨﻔﮏ از ﻋﻤﻠﯿﺎت واﺣﺪ ﺗﺠﺎری ﮔﺰارﺷﮕﺮ“ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺷﺪه ﺑﻮد که در این استاندارد تفکیک به اینصورت نمی باشد. اگرچه ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺳﺘﺎﻧﺪارد پیشین جهت ﺗﺸﺨﯿﺺ ﯾﮏ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان واﺣﺪ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﺧﺎرﺟﯽ“ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه ﺑﻮد در اﯾﻦ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﺑﺮای مشخص کردن واﺣﺪ ﭘـﻮل ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ استفاده ﺷﺪه اﺳﺖ.

استاندارد حسابداری شماره 21 – حسابداری اجاره ها

از اهداف این استاندارد تجویز رویه های حسابداری و همچنین افشای مناسب جهت انواع اجاره های سرمایه ای و عملیاتی توسط اجاره کننده و اجاره دهنده به جز قراردادهای اجاره جهت اکتشاف یا بهره برداری ار منابع طبیعی و یا ﻗﺮاردادﻫﺎی اﻋﻄﺎی ﻣﺠﻮز درﺧﺼـﻮص اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣـﻮاردی به مانند ﻓﯿﻠﻤﻬـﺎی ﺳـﯿﻨﻤﺎﯾﯽ و وﯾﺪﯾﻮﯾﯽ ، ﺣﻖ اﺧﺘﺮاع ، ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪ ، ﺣﻖ ﺗﺄﻟﯿﻒ و ﻧﺮم اﻓﺰارﻫﺎی راﯾﺎﻧﻪ ای است.

استاندارد حسابداری شماره 35 – مالیات بر درآمد

اﺳﺘﺎﻧﺪارد 35 حسابداری ، ﺗﺠﻮﯾﺰ ﻧﺤﻮه ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑـﺮ درآﻣـﺪ ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ. ﻣﻮﺿـﻮع اﺻﻠﯽ در ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻣﺎﻟﯿﺎت ﺑﺮ درآﻣﺪ، ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﮔﺮﻓﺘﻦ آﺛﺎر ﻣﺎﻟﯿﺎﺗﯽ ﺟﺎری و آﺗﯽ ﻣﻮارد ذیل اﺳﺖ:

• اﻟﻒ. ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﺗﺴﻮﯾﻪ آﺗﯽ ﻣﺒﻠﻎ دﻓﺘﺮی دارایی هاﯾﯽ و یا ﺑﺪﻫﯿﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺻﻮرت وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺎﻟﯽ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ
• ب. ﻣﻌﺎﻣﻼت و ﺳﺎﯾﺮ روﯾﺪاد ﻫﺎی دوره ﺟﺎری ﮐﻪ در ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ واﺣﺪ ﺗﺠﺎری ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﯾﮏ داراﯾﯽ ﯾﺎ ﯾﮏ ﺑﺪﻫﯽ، واﺣﺪ ﮔﺰارﺷﮕﺮ اﻧﺘﻈﺎر ﺑﺎزﯾﺎﻓﺖ ﯾﺎ ﺗﺴﻮﯾﻪ ﻣﺒﻠﻎ دﻓﺘﺮی آن داراﯾﯽ ﯾﺎ ﺑﺪﻫﯽ را دارد.

تفاوت استاندارد حسابداری ایران با IFRS

در مقالات قبلی در مورد تفاوت بین استاندارد حسابداری IFRS با استاندارد GAAP صحبت کردیم. در اینجا به تفاوت استاندارد حسابداری ایران با استاندارد بین المللی IFRS می پردازیم.

استاندارد حسابداری ایران تشابه بسیاری با استانداردهای بین المللی IFRS دارد .با این حال برخی تفاوت ها در استانداردها از قبیل نحوه شناسایی تا الزامات گزارش دهی متفاوت می باشد. نکته اول تفاوت استانداردهای حسابداری ایران الزامی بودن ارائه سود عملیاتی در ایران است. در حالی که در استاندارد بین المللی حسابداری به آن پرداخته نمی شود. همچنین در IFRS همه اقلام می توانند بر اساس ماهیت و کارکرد دسته بندی شوند. در ایران نیز همه اقلام به همین شکل طبقه بندی می شوند به جز هزینه های عملیاتی که باید بر اساس روش بهای تمام شده دسته بندب گردند. در سایر موارد فقط اختلافاتی مانند تفاوت اصطلاح ها دیده می شود.

در استاندارد سود و زیان جامع ایران، ارائه سود و زیان خالص ، سایر در آمدها و هزینه های شناسایی شده و تعدیلات سنواتی الزامی است. در حالی که در IRFS فقط سود و زیان خالص دوره و سایر در آمدها و هزینه های شناسایی شده ارائه می شود. تعدیلات سنواتی در صورت تغییرات حقوق صاحبان سهام ارائه می گردد که در استاندارد های ایرانی چنین صورتی دیده نمی شود. از طرفی اگر مورد دوم (سایر درآمدها و هزینه های شناسایی شده) در دسترس نباشد، طبق استاندارد سازمان حسابری ایران، نیازی به ارائه صورت سود و زیان نیست. در حالیکه، طبق استاندارد IFRS باید در همه شرایط صورت سود و زیان جامع نیز ارائه شود.